Ons land kent een cultuur van hard werken. Een moment “niks doen op het werk” wordt niet vaak aangeprezen, of wordt in ieder geval gezien als zonde van je tijd. Toch begint in Nederland — vanuit onze nuchtere werkmentaliteit — juist niksen steeds meer terrein te winnen. Wat begon als een idee om mentale ruimte te creëren, groeit nu uit tot een manier om duurzaam om te gaan met stress, prestatiedruk en de altijd-aan-mentaliteit. Maar hoe gezond is een moment niksen en hoe ziet dat eruit? En hoe geef je het een plek in je dagelijks ritme zonder dat het voelt als, of gezien wordt als luiheid of tijdverspilling?
Nederlanders staan bekend om hun werkethiek: efficiënt, direct en verantwoordelijk. Dat heeft ons veel opgeleverd, maar het heeft zeker ook een keerzijde: het idee dat je pas waardevol bent als je iets ‘doet’ is heersende. Pauzes, rustmomenten of een middag werken zonder duidelijke planning voelen voor velen ongemakkelijk en soms levert het je ook stevig commentaar op van collega's.
De kracht van een moment niksen zit hem ook niet in het stoppen met werken, maar in het onderbreken van constante productiviteit. Het is geen rem op jouw discipline of productiviteit, maar een bewuste keuze om je mentale balans te herstellen. In een tijd waarin burn-outklachten een structureel probleem zijn — vooral onder jongvolwassenen — is het dus geen luxe, maar een absolute noodzaak.
In theorie zien veel mensen wel het nut in van niksen. Zelfhulpboeken bieden hierin veel hulp en ook daarin wordt het vaak gezien als de ultieme mentale detox. Maar in de praktijk roept het toch nog vaak weerstand op, want we zijn het gewoon niet gewend. Zo kan een collega die een periode naar buiten staart, misschien door anderen als ‘niet productief’ worden gezien en een leidinggevende die buiten de lunchpauze om wat langer gaat wandelen is vreemd. Deze voorbeelden tonen aan dat de acceptatie nog duidelijk in een beginfase zit.
De laatste jaren groeit er langzaam wel een ander idee: werken aan herstel is ook productief. Wie af en toe niks doet, functioneert beter, maakt minder fouten en heeft meer creativiteit en veerkracht. Het is goed dat werkgevers, teams en wijzelf deze inzichten ook echt de ruimte gaan geven.
Een moment niksen opnemen in je dagritme vraagt om oefening — en vooral: toestemming aan jezelf. Een paar suggesties om niksen in je dag te integreren:
Niksen lijkt dan misschien simpel, er zijn ook valkuilen. Je kunt het bijvoorbeeld verwarren met vermijdingsgedrag. Als je ‘even niks doet’ omdat je geen zin hebt in die ene taak of moeilijk gesprek, dan is het geen ontspanning maar helaas gewoon uitstelgedrag.
Een andere valkuil is dat niksen wordt gebruikt als coping zonder onderliggende stress aan te pakken. Het kan dan lijken alsof je je batterij oplaadt, terwijl je eigenlijk structureel overbelast blijft. Niksen moet daarom altijd aanvullend zijn op andere gezonde gewoontes: goede werkafspraken, voldoende slaap, gezond eten, voldoende beweging en sociale steun.
In veel werkomgevingen en sociale kringen is zichtbaar niets doen nog steeds ‘verdacht gedrag’. Je kunt te maken krijgen met (soms grappig bedoelde) opmerkingen als “Heb je niks te doen?” of “Vrije dag op kantoor?”. Dat kan prikken — zeker als je al onzeker bent over je eigen grenzen of functioneren.
Belangrijk hierin is je eigen doelen helder te houden. Niksen is een bewuste vorm van zelfzorg, geen teken van desinteresse. Wat doe je wanneer je kritiek krijgt:
Niksen is in wezen dus ook een stil protest tegen de gedachte dat we alleen waardevol zijn als we ‘iets doen’. Het is ook een subtiele maar krachtige manier om met momenten van rust de werkstress structureel te verminderen. Niet door harder te lopen, maar door soms even wat vaker stil te staan. Niksen, oftewel bewust nietsdoen, is verrassend gezond gebleken omdat het je brein rust geeft, stress vermindert, je concentratievermogen verbetert en je creativiteit stimuleert, en het kan eruitzien als het laten afdwalen van je gedachten zonder specifieke focus. Het is een investering in je mentale welzijn en helpt je om je dagelijkse energievoorraden aan te vullen.
De arbeid- en organisatiepsychologen van TELUS Health kunnen helpen bij de inventarisatie van werkdruk en het creëren van een gezonde werkomgeving. Vraag naar ons trainingsaanbod.